به گزارش صنعت نویس، در ایران همانند بسیاری از نقاط جهان، نبود تطابق بین منابع آب و خاک و توزیع آن در بین جمعیت و همچنین نبود توزیع یکنواخت زمانی و مکانی بارش‌ها، ناهمگونی فضایی منابع و مصارف آبی را به وجود آورده است و در این میان انتقال آب بین حوضه‌ای به‌منظور مقابله با کمبود آب در بسیاری از مناطق مطرح می‌شود.

انتقال آب بین حوضه‌ای عبارت است از انتقال فیزیکی آب از یک حوضه آبریز به حوضه دیگر، یعنی در این میان مسیر طبیعی جریان آب از یک حوضه آبریز تغییر داده می‌شود و آب در حوضه دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرد، از طرفی انتقال آب بین حوضه‌ای به معنای دست‌درازی در دارایی‌های استان مجاور محسوب می‌شود.

در ایران حوضه آبریز کارون از جمله مهم‌ترین حوضه‌های آبی کشور است که مدیریت منابع آب در آن به لحاظ موقعیت و همجواری با مناطق کم آب مرکزی کشور در سال‌های اخیر دستخوش دستکاری‌های عمده از جمله انتقال آب بین حوضه‌ای شده است.

انتقال بین حوضه‌ای آب در مناطق خشک و نیمه خشک، به‌دلیل دامنه تغییرات شدید بارش در این مناطق و فراوانی و شدت وقوع خشکسالی‌ها از حساسیت ویژه‌ای برخوردار است، این واقعیت اقلیمی باید در برنامه‌ریزی‌های ناحیه‌ای و آمایش سرزمین مخصوصا برای مناطق خشک و نیمه خشک مورد توجه واقع شود، در تدوین برنامه آمایش در این پهنه‌های سرزمینی، محدویت آب قابل برنامه‌ریزی به‌عنوان یکی از پارامترهای مهم باید مد نظر قرار گیرد، زیرا انتقال آب از یک حوضه به حوضه دیگر در صورت عدم توجه به این موضوع، تمامی برنامه‌های از پیش تعیین شده در حوضه‌های آبخیز مبدا و مقصد را با چالش اساسی مواجه می‌کند.

انتقال آب بین حوضه‌ای مسیری تجربه شده با عواقب منفی بسیار زیاد است

روح‌الله فتاحی- رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با اشاره به اینکه پروژه‌های بسیار بزرگی در راستای طرح انتقال آب بین حوضه‌ای در دنیا انجام شده است، اظهار کرد: اقدامات صورت گرفته در زمینه اجرای این پروژه‌ها به این معنا بوده که از مناطقی که آب بیشتری در اختیار داشته به مناطقی که آب کمتری در دسترس دارند، انتقال داده می‌شود تا در منطقه کم آب نیز توسعه صورت گیرد.

وی افزود: اخیرا مقالات متعددی بر تحلیل این پروژه‌ها ارائه شده که متاسفانه دستاورد بیش از ۸۰ درصد طرح‌های اجرا شده، عواقب و تبعات منفی به‌دنبال داشته است، اما بحث انتقال آب یکی از روش‌هایی بوده که بشر از ابتدای آغاز زندگی یکجانشینی از آن استفاده می‌کند، حتی قنوات، سدها و کانال‌های آبیاری عملا نوعی انتقال آب محسوب می‌شوند.

دانشیار گروه مهندسی آب دانشگاه شهرکرد با بیان اینکه نمی‌توان به‌عنوان یک تکنیک، انتقال آب بین حوضه‌ای را مردود دانست، گفت: در کشور ایران پروژه‌های بسیاری به‌منظور انتقال آب بین حوضه‌ای انجام شده است، اما آنچه تاکنون نسبت به آن کم‌توجهی صورت گرفته که علاوه بر تبعات اجتماعی حوضه مبدا هم‌چون مهاجرت، عدم توسعه و معطل ماندن طرح‌های توسعه‌ای در مبدا، حوضه‌ای که بیشتر در معرض خطر قرار دارد، حوضه مقصد خواهد بود.

وی توضیح داد: معیارهایی از سوی یونسکو برای بررسی امکان و شروط انتقال آب از حوضه مبدأ تعریف شده است، یعنی زمانیکه انتقال آب از حوضه‌ای به حوضه دیگر اتفاق می‌افتد، باید نیازهای فعلی و آتی حوضه مبدا نیز سنجیده شود و بخش قابل اطمینانی از آب باقی‌مانده به شرط تامین تامین نیازهای زیست محیطی و توسعه آتی حوضه مبدا انتقال پیدا کند، از طرفی باید نیازهای حوضه مبدأ طی ۵۰ سال آتی برآورد و با برآورد مقدار آب موجود، نیازها از ظرفیت مطمئن کسر شود.

فتاحی بیان کرد: ابعاد طرح انتقال آب بین حوضه‌ای به‌گونه‌ای است که در حین احداث هم منجر به مخاطرات زیست‌محیطی می‌شود، مثلا طرح بهشت‌آباد طرحی کاملا غیرکارشناسی است و این مقدار آب حتی بدون درنظر گرفتن نیازهای حوضه مبدا برای انتقال در نظر گرفته شده، حفاری این تونل در اعماق سازندهای زمین ساختی در به طول ۶۷ کیلومتری انجام شده که این اقدام در بستر زاگرس خُرد شده به‌معنای تخلیه منابع آبی این سازند خواهد شد.

وی در ادامه گفت: انتقال آب بین حوضه‌ای به‌طور مستقیم بر فرسایش خاک تاثیرگذار نیست، اما برای انتقال باید به فکر حفظ و احیا توان هیدرولوژیکی حوضه مبدا بود و فعالیت‌هایی صورت بگیرد تا علاوه بر کاهش فرسایش خاک، آب انتقالی عاری از رسوبات معلق باشد و توان هیدرولوژیکی آن حوضه حفظ شود.

رئیس هیات مدیره انجمن هیدرولوژی ایران با تاکید بر اینکه انتقال آب بین حوضه‌ای مسیری تجربه شده با عواقب منفی بسیار زیاد است و در هیچ جای دنیا حاضر به تکرار آن نبوده و این طرح‌ها متوقف شده است، عنوان کرد: مخالفت خود را با انتقال آب بین حوضه‌ای بدون درنظر گرفتن ملاحظات اعلام می‌کنم، زیرا در استان دو طرح انتقال آب وجود دارد که به دلیل گروگانگیری تعطیل شده، در حالیکه ‌ماهیت آن‌ها با ماهیت آنچه بیان شده، کاملا متفاوت است، بنابراین طرح‌های انتقال آب بین حوضه‌ای بدون رعایت معیارهای مسلم مدیریت منابع آب و ملاحظات هیدروکلیماتولوژی، اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی منجر به توسعه پایدار نخواهد شد.

وی خاطرنشان کرد: لازم است توسعه در هر منطقه با محوریت میزان آب قابل برنامه‌ریزی و متناسب با ظرفیت‌های آن منطقه صورت گیرد، بنابراین اگر توسعه منطقه‌ای را منوط بر قرض گرفتن از منطقه‌ای دیگر بدانیم، توسعه ناپایدار خواهد بود، از طرفی در حوضه‌های کم‌آب به جای پرداختن به مدیریت عرضه آب، باید تقاضای آب را مدیریت کرد، یعنی تقاضا به گونه‌ای مدیریت شود تا نیازها متناسب با موجودیت آب در هر منطقه هماهنگ شود.
منبع:ایسنا