در این مورد، فربد زاوه کارشناس خودرو کشور تاکید می کند که دلیلی وجود ندارد با کشوری که  روابط سیاسی حتی کوچک هم با آن نداریم، روابط تجاری، آن هم در حوزه کالای غیر ضروری از جمله خودرو، برقرار کنیم. به گفته این کارشناس، در حال حاضر بازار خودرو ایران پر است از انواع و اقسام برندهای خارجی، بنابراین خلاء محصولات آمریکایی چندان در آن احساس نخواهد شد.
زاوه این را هم می گوید که در صورت همکاری احتمالی بین فیات و ایران خودرو، می توان گفت عملا مشارکت با خودروسازان آمریکایی در حال شکل گرفتن است.

 از چند ماه پیش، دولت ورود خودروهای آمریکایی (آنهایی که برند این کشور به حساب می آیند) را به ایران ممنوع کرده و این خودروها اجازه واردات به کشور را ندارند. به نظر شما پیام  این ممنوعیت چیست؟

به اعتقاد بنده باید این موضوع را در قالب پیوند سیاست و تجارت مورد بررسی قرار دهیم. اتصال و رابطه متقابل بین سیاست و تجارت، نه در ایران که در همه جای دنیا ناگسستنی است. اصولا دولت ها از اهرم های تجاری برای رسیدن به خواسته های سیاسی و یا برعکس استفاده می کنند و بنابراین با روالی نسبتا عادی  در این ماجرا روبرو هستیم.
در عین حال مقابله به مثل در رفتارهای تجاری خصوصا آنهایی که منشا سیاسی دارند هم یک عرف پذیرفته شده در تمام دنیا است. در ایران نیز به نوعی همین اتفاق در مورد خودروهای آمریکایی رخ داده است. ممنوعیت خودروهای آمریکایی از دو منظر قابل توجیه است؛ منظر اول عدم ارتباط تجاری آزاد در حوزه خودرو بین ایران  و آمریکا، ناشی از تحریم های ایالات متحده در این حوزه است. واقعیت این است که آمریکا صادرات خودرو به ایران را سال هاست ممنوع کرده بود. بنابریان ممنوعیت واردات این خودروها توسط دولت ایران نیز فی النفسه یک رفتار متقابل به حساب می آید. به عبارت بهتر، وقتی آمریکایی ها نمی خواستند به ما خودرو بدهند، ما هم نخواسته ایم از آنها خودرو بگیریم.
منظر دوم اما به مسایل سیاسی مربوط می شود. در دیپلماسی کشور حتی بعد از برجام، آمریکا یک کشور متخاصم و بد عهد به حساب آمده و بنابراین دلیلی وجود ندارد با کشوری که  روابط سیاسی حتی کوچک هم با آن نداریم، روابط تجاری، آن هم در حوزه کالای غیر ضروری از جمله خودرو، برقرار کنیم.
در حال حاضر بازار خودرو ایران پر است از انواع و اقسام برندهای خارجی از کشورهای مختلف دنیا، بنابراین به طور کلی خلاء محصولات آمریکایی چندان در این بازار متنوع و پر محصول احساس نخواهد شد.البته این را در نظر بگیرید که این موضوع منحصر به آمریکا نیست و واردات کالاهای غیر ضروری از برخی کشورهای دیگر هم ممنوع است. این نوع ممنوعیت ها  صرفا به دلیل مسایل سیاسی میان ایران و برخی از کشورهای دنیا، ایجاد شده اند و دلایل اقتصادی و تجاری ندارند. در واقع دولت با ممنوعیت کالای آمریکایی، نشان داد در دوران پسابرجام، سیاست های اقتصادی نظام در خصوص مبادلات اقتصادی با ایالات متحده آمریکا چندان تفاوتی نخواهد کرد و همچنان فعالیت های تجاری با این کشور محدود خواهد ماند. 
بنابراین پیام ممنوعیت واردات خودروهای آمریکایی به ایران، ثابت ماندن مواضع کشور در قبال روابط تجاری با آمریکایی ها است.
دولت می توانست به عناوین دیگری موضع خود را قبال تجارت با آمریکا اعلام کند. چه اتفاقی رخ داد که تصمیم گرفت واردات خودروهای آمریکایی را ممنوع  و از این راه وارد شود؟
در دوران تحریم ها رویه ثبت و صدور نمایندگی خودروسازان خارجی (توسط وزارت صنعت،معدن و تجارت) تسهیل شد. این سهولت سبب شد خیل عظیمی از شرکت ها تقاضای ثبت نمایندگی برندهای خارجی را بدهند در حالی که واقعا نمایندگی از و ارتباطی با شرکت مادر نداشتند و صرفا قراردادی با یکی از توزیع کنندگان شرکت های مادر برای فروش محصولات در ایران بسته بودند. در نهایت نیز با امضای قرارداد با واسطه ها، خود را به عنوان نماینده غیر مستقیم شرکت مادر معرفی و اقدام به واردات انواع خودرو کردند. این سهولت در ثبت نمایندگی، سبب شد شاهد فعالیت برندهای در ایران باشیم که شرکت مادر آنها علاوه بر محدودیت های بین المللی، خود نیز ممنوعیت هایی برای ورود به ایران درنظر گرفته بودند.
این شرکت ها بارها اعلام کردند هیچ نماینده ای در ایران نداشته و محصولات آنها از طریق واسطه راهی ایران می شوند نه به صورت مستقیم.
در این بین اما رفته رفته زمزمه هایی مبنی بر واردات برندهایی به گوش رسید که بیش از سی سال بود در کشور عرضه نمی شدند و خودروهای آمریکایی هم از این دست بودند.
به عنوان مثال، برند شورولت در دو مرحله زمانی در دولت دهم و یازدهم، دو مدعی نمایندگی پیدا کرد که یکی از آنها تا مرحله ثبت نمایندگی در سامانه اصناف و بازرگانان و ثبت مدل در سیستم ثبت سفارش هم پیش رفت.
این مدعی نمایندگی شورولت حتی اقدام به ثبت سفارش برای خودروهای متعلق این برند نیز کرد و قرار شد چند صد دستگاه از این محصول آمریکایی وارد کشور شده و طلسم سی ساله بشکند.
با این حال، واردات شورولت که یکی از نمادهای آمریکا محسوب می شود مورد انتقاد سران نظام علی الخصوص مقام معظم رهبری قرار گرفت و وزارت صنعت،معدن و تجارت در اقدامی متاثر از این انتقادات، واردات و ثبت سفارش خودروهای موردنظر را ممنوع اعلام کرد.
در نتیجه چند صد دستگاه شورولتی که قصد ایران کرده بودند، نیامده برگشت خوردند تا طلسم خودروهای امریکایی در بازار ایران همچنان باقی بماند. بعد از ممنوعیت اعلامی برای برند شورولت، طی دستورالعملی واردات کالاهای مصرفی آمریکایی هم ممنوع اعلام شد. برداشت عمومی از ممنوعیت واردات خودرو و کالاهای مصرفی آمریکایی، ممنوعیت ورود محصولات موردنظر با برند آمریکایی بود و نه خودروهای ساخت آمریکا.
حتی در ماجرای شورولت ها نیز شنیده ها حاکی از آن بود که این خودروها ساخت واحد آمریکایی واقع در کره جنوبی و یا کشورهای دیگر بوده و متعلق به خطوط تولید جنرال موتورز در خود ایالات متحده نبوده اند.
در هر صورت واردات شورولت ها ممنوع شد و این در حالی بود که گمان می رفت ورود سایر خودروهای با برند غیر آمریکایی ولی ساخت این کشور همچنان ادامه خواهد داشت. با این حال، طی هفته گذشته و بعد از گذشت چند ماه، بر مبنای گزارش منتشره در یک خبرگزاری، مشخص شد شماره گذاری برخی خودروهای که وارد کشور شده بودند ناگهان به حالت توقف درامده است.
با این حال ثبت سفارش آنها کما فی السابق مجاز بود. در واقع دستور ممنوعیت چند ماه پیش وزارت صنعت،معدن و تجارت پس از سکوتی طولانی، به محصولات ساخت آمریکا هم تسری پیدا کرد، هرچند واردات آنها از گمرکات و یا ثبت سفارش شان محدود و یا ممنوع نشده است.
خب چرا دولت علاوه بر خودروهای آمریکایی، واردات خودروهای ساخته شده در این کشور را نیز ممنوع کرده است؟
البته این ممنوعیت تا کنون به صورت رسمی از سوی دولت ابلاغ نشده و حتی ثبت سفارش خودروهایی که صرفا ساخت آمریکا هستند ولی برند غیر آمریکایی دارند، آزاد است.
این خودروها را حتی می توان از گمرک نیز ترخیص کرد و ممنوعیتی در این مورد ابلاغ نشده است. در واقع  هم اکنون ممنوعیت در نظر گرفته شد، مربوط به شماره گذاری خودروهای ساخت آمریکا است. به نظر می رسد دوگانگی برداشت در خصوص انتقاد از واردات کالاهای آمریکایی به کشور، تشدید شده و لازم است جهت جلوگیری از تضعیع حقوق تجار و مصرف کنندگان، این موضوع شفاف شود. برداشت عمومی از ممنوعیت ابلاغی توسط وزارت صنعت،معدن و تجارت، ممنوعیت واردات خودروهای با نشان و برند آمریکایی و کالای مصرفی ساخت این کشور است، ولی ممنوعیت فعلی به خودروهای نشان تجاری غیر آمریکایی اما ساخت آمریکا نیز تسری پیدا کرده است. برداشت عمومی این بوده است که چون خودرو وسیله مصرفی محسوب نمی شود، واردات آن با نشان تجاری ژاپنی و یا آلمانی ولی ساخت آمریکا بلامانع است. این تفسیر عمومی با عدم محدودیت در ثبت سفارش و ترخیص خودرو مطابقت داشت و این خودروها در زمان ثبت سفارش و ترخیص، علی رغم اظهار واردکنندگان به ساخت آمریکا بودنشان، بدون مشکل، پروسه  واردات را طی کردند.
با توجه به این اتفاقات، به نظر می رسد وزارت صنعت،معدن و تجارت باید به صورت شفاف، وضعیت این برندها را روشن کند تا هم واردکنندگان و هم مشتریان تکلیف خود را در مورد خودروهای غیر آمریکایی ساخته شده در این کشور بدانند.
به هر صورت رفتارهای ناگهانی بدون اخطار قبلی و عدم هماهنگی بین عوامل دولتی، می تواند سرمایه بخش خصوصی را به خطر بیاندازد و موجبات سواستفاده افرادی شود که در نهایت به نفع کشور نیست.
خودروهایی که هم اکنون با برچسب آمریکایی بودن به ایران آمده اند، مبدا شان آمریکا بوده یا سایر کشورها؟
خیر، مبدا آنها آمریکا نبوده، زیرا صادرات خودرو به ایران از سوی دولت این کشور با محدودیت ها و ممنوعیت هایی روبرو است. در واقع کالاهایی که از حجم مشخصی جنس ساخت آمریکا در تولید آن استفاده شده باشد، برای صادرات به ایران نیازمند اخذ مجوزهای خاص است. منتهی این خودروها به صورت مستقیم از آمریکا به ایران حمل نشده اند. معمولا این خودروها در امارات متحده عربی، آلمان و نهایتا کانادا خریداری و به ایران ارسال می شوند. با این حساب ممنوعیت دولت آمریکا به دلیل مقصد اول صادراتی، بر آنها اعمال نمی شود. از طرفی دیگر خریداران این خودروها نیز در ایالات متحده معامله ای انجام نمی دهند و معاملات در کشورهای ثالث صورت می گیرد.
با توجه به ممنوعیت اعمال شده، کدام خودروها دیگر امکان ورود به بازار کشور را ندارند؟
تا الان واردات خودروهای کمری هیبرید و کرولا ساخت آمریکا، هوندا سی آر وی و آکورد تولید این کشور و انواع بی ام دبلیوی شاسی بلند ایکس 3 و ایکس 4 ممنوع شده است. البته برخی از این خودروها مراکز تولیدی دیگری دارند که قاعدتا شماره گذاری تولیدات آن کارخانجات بلامانع است. مثلا هوندا سی آر وی در کانادا، ژاپن و اروپا هم تولید می شود و قاعدتا تنها شماره گذاری مدل هایی که ساخت آمریکا باشند ممنوع شده است. اما بعضا مدل هایی مانند بعضی از بی ام دبلیو و بنزهای های شاسی بلند صرفا در آمریکا تولید می شوند و احتمالا دیگر مجوز ورود به ایران را نخواهند داشت. بنابراین طبق مصوبات موجود، واردات برخی مدل ها کاملا ممنوع می شود در حالی که در باقی خودروها، محدودیت محل ساخت لازم الاجرا است.
عدم ورود این خودروها چه تاثیری بر بازار وارداتی های کشورمی گذارد؟
بسیاری از این مدل ها جزو پر فروش بازار نبودند و بنابراین ممنوعیت ورود آنها به ایران تاثیر شگرفی بر بازار نخواهد گذاشت. البته این را در نظر بگیرید که به شرکت های واردکننده این خودروها زیان های هنگفتی وارد خواهد شد.
به عنوان مثال حجم واردات هوندا سی آر وی در قیاس با کل واردات عدد قابل توجه ای نیست که با محدودیت واردات آن (آن هم فقط مدل های ساخته شده  در کارخانه های آمریکا)، بازار دچار تنش شود. با این حال در این میان خلا بازار خودروهای لوکس شاسی بلند شدید خواهد بود. خلا این قسمت از بازار که به دلیل ممنوعیت واردات با حجم موتور بالای 2500 سی سی ایجاد شده بود، توسط بی ام و ایکس 3 و ایکس 4 تا حد زیادی پر می شد که با توجه به ممنوعیت ورود آنها، عملا این قسمت بازار با اغتشاش مواجه خواهد شد.
این محدودیت که با ممنوعیت ورود ولو به علت ابطال نمایندگی،همزمان شده است عملا سبب می شود بازار با کمبود عرضه مواجه و تقاضا صرفا به سمت تنها خودروی این قسمت بازار یعنی لکسوس ان ایکس سوق پیدا کند.
در خصوص خودروهای هیبریدی هم، با توجه به اینکه اکثر مدل های هیبریدی ساخت آمریکا هستند، عملا ممنوعیت واردات و شماره گذاری خودروهای ساخت امریکا، تامین محصولات هیبریدی مانند تویوتا کمری را سخت می کند. در واقع خریداران خودروهای هیبریدی که به تعدادشان هر روز اضافه می شود، با اجرای مصوبه ممنوعیت واردات خودروهای غیر آمریکایی ساخت این کشور،  تا حدی دچار مشکل در تامین وسیله نقلیه خود خواهند شد.
آیا می توان محصولات ممنوعه را با خودروهای متعلق به برندهای دیگر جایگزین کرد؟
در اکثر محصولات بله ممکن است. هوندای CRV با تویوتا RAV4، هیوندای سانتافه و میتسوبیشی اوت لندر در یک کلاس هستند، جدای از اینکه واردات CRV ممنوع نشده و تنها وارد کننده باید از منابع غیر آمریکایی مانند سایت کانادا اقدام به خرید و واردات آن کند.در عین حال اصولا این خودرو چندان فروش قابل توجه ای در بازار ایران نداشت که جایگزینی آن با مشکل مواجه شود. محصولاتی مانند کرولا و یا پریوس هم اصولا در سایت های دیگر تویوتا نیز تولید می شوند و اتفاقا محصولاتی که مجاز به ورود به کشور هستند و مطابق استانداردهای ملی ما ساخته می شوند، تولید سایت های غیر آمریکایی هستند.
اما محصولاتی که جانشین آنها، چندان در دسترس نیست، شامل تویوتا کمری هیبرید و محصولات بی ام و می شوند. البته اقدامات برای واردات سوناتای هیبرید توسط بخش خصوصی در جریان است که جانشین مناسبی برای کمری هیبرید خواهد شد. همچنین شرکت نمایندگی تویوتا در ایران تلاش دارد با واردات مدل هیبریدی ساخت ژاپن مشکل را مرتفع کند. از سوی دیگر علاقه مندان به خودروهای هیبریدی می توانند تویوتا پریوس هیبرید را خریداری کنند.
برای خریداران انواع بی ام دبلیو سری ایکس تنها حق انتخاب لکسوس سری ان ایکس است. درواقع کل بازار لوکس شاسی بلند کشور در انحصار این خودرو قرار گرفته می گیرد. در واقع همان طور که قبلا هم گفته شد خلا موجود در بخش خودروهای لوکس با این ممنوعیت تشدید می شود و محتمل است قیمت خودروهای شاسی بلند لوکس دست دوم در بازار افزایش یابد. مشکل این قسمت بازار تا حد زیادی این است که حق انتخاب مشتریان در آینده هم با توجه به ممنوعیت و محدودیت حجم موتور، چندان زیاد نخواهد شد.
یکی از نمایندگان مجلس اخیرا اعلام کرده می توان با آمریکایی ها در صنعت خودرو مشارکت کرد اما واردات انجام نداد. پیام این اظهارات چیست؟ و اینکه آیا واقعا امکان همکاری مشترک با خودروسازان آمریکایی وجود دارد؟
احتمالا منظور وی همکاری احتمالی بین فیات و ایران خودرو است. فیات مالک کرایسلر محسوب می شود و در واقع یک شرکت آمریکایی- ایتالیایی به حساب می آید.
همکاری با فیات به نوعی همکاری با مالک مجموعه کرایسلر و مشارکت با خودروسازانی است که تملک برندهای آمریکایی را دارند. البته این همکاری و مشارکت پدیده جدیدی نیست. مجموعه دایملر بنز سال ها مالک گروه کرایسلر بود و اتفاقا در همان زمان نسبت به تولید انواع کامیون و سواری در ایران اقدام می کرد. حالا نیز با تغییر مالک گروه کرایسلر از دایملر به فیات و در صورت همکاری احتمالی بین فیات و ایران خودرو، می توان گفت عملا مشارکت با خودروسازان آمریکایی در حال شکل گرفتن است.
در عین حال، هر دو مجموعه بزرگ آمریکایی دیگر یعنی فورد و جنرال موتورز، سایت ها و برندهای غیر آمریکایی هم دارند. مثلا جنرال موتورز دارای برندهای دوو و اپل در کره و آلمان است و هیچکدام از این برندها امریکایی محسوب نمی شوند و در این کشور نیز  تولید نمی شوند. با این شرایط ممکن است همکاری بین این مجموعه ها و مجموعه های ایرانی در آینده شکل بگیرد که به نوعی می توان آن را همکاری با خودروسازان آمریکایی دانست.
در عین حال، قطعه سازان آمریکایی هم ممکن است به بازار قطعه کشور وارد شوند، زیرا تا کنون محدودیتی در خصوص استفاده از قطعات آمریکایی در صنعت خودرو ایران ابلاغ نشده است. این را در نظر بگیرید که صنعت خودرو بسیار گسترده است و انواع همکاری ها با شرکت های مختلف در دنیا پدیده ای معمول به حساب می آید. هر محصولی که در اروپا و یا آسیا هم تولید می شود ممکن است مجهز به قطعاتی باشد که ساخت کشور آمریکا هستند. این درهم تنیدگی ناشی از یک فشار اقتصاد رقابتی در این صنعت است و سازندگان خودرو را مجبور می کند به سمت منابع ارزان و با کیفیت بروند. در نتیجه ممکن است بسیاری از قطعات مصرفی در آمریکا تناسب قیمت و کیفیت را داشته و خودروسازان  از آن منبع خرید کنند، حتی اگر کل خودرو در سایت های ژاپنی و یا اروپایی آن تولید شده باشد.

منبع:هفته نامه تجارت فردا