حقیقت دموکراسی در نظام سیاسی مشروط و محدود به قانون است که اصطلاحا به آن «حکومت قانون» می­‌گویند و در زبان فارسی آن را «حکومت مشروطه» ترجمه کرده‌­‌­‌اند. اینجا منظور از قانون عبارت است از: قواعد کلی و تمام شمولی که ناظر بر حفظ جان، مال و آزادی­‌های مشروع انسان‌ها است. منظور از آزادی‌های مشروع هم آزادی مبادله، آزادی بیان، آزادی اجتماعات و آزادی انتخاب حاکمان سیاسی است. در این تعبیر از دموکراسی واضح است که حاکمان باید مقبول و منتخب مردم باشند، اما چون در انتخاب حاکمان از سوی مردم ممکن است اختلاف نظر پیش بیاید قاعده رای اکثریت به‌عنوان راه‌حل صلح‌آمیز برای فیصله دادن به اختلافات ابداع شده است.

تعابیر متفاوتی از مفهوم دموکراسی وجود دارد که یکی از رایج‌ترین آنها نظام سیاسی مبتنی بر رای اکثریت است. در این تعبیر حقیقتی نهفته است اما نه تمام حقیقت. حقیقت دموکراسی در نظام سیاسی مشروط و محدود به قانون است که اصطلاحا به آن «حکومت قانون» می­‌گویند و در زبان فارسی آن را «حکومت مشروطه» ترجمه کرده‌­‌­‌اند. اینجا منظور از قانون عبارت است از قواعد کلی و تمام شمولی که ناظر بر حفظ جان، مال و آزادی­‌های مشروع انسان‌ها است. منظور از آزادی‌های مشروع هم آزادی مبادله، آزادی بیان، آزادی اجتماعات و آزادی انتخاب حاکمان سیاسی است. در این تعبیر از دموکراسی واضح است که حاکمان باید مقبول و منتخب مردم باشند، اما چون در انتخاب حاکمان از سوی مردم ممکن است اختلاف نظر پیش بیاید قاعده رای اکثریت به‌عنوان راه‌حل صلح‌آمیز برای فیصله دادن به اختلافات ابداع شده است. رای اکثریت به خودی خود مشروعیت ایجاد نمی­‌کند. اکثریت آلمانی‌ها به حزب نازی رای دادند و هیتلر را بر سر کار آوردند اما حکومت نازی جنایتکار بود و مشروعیت نداشت. مشروعیت رژیم‌های سیاسی ناشی از حکومت قانون و رعایت حقوق و آزاد‌ی‌های انسان­‌ها است. با این اوصاف معلوم می­‌شود تعبیر دموکراسی به صِرف حکومت مبتنی بر آرای مردم یا اکثریت مردم اشتباه است و ممکن است به نتایج فاجعه باری بینجامد. مضافا اینکه درخصوص رای اکثریت مردم هم باید توجه داشت که این رای باید برگشت­‌‌پذیر باشد. دموکراسی یعنی مخالفان شما از این آزادی برخوردار باشند که آنها هم رقابت کنند و قدرت را به دست گیرند. تعریف قاعده اکثریت در دموکراسی این نیست که کسی با رای مردم به قدرت برسد، بلکه دموکراسی واقعی آن است که با رای مردم از قدرت کنار رود. یعنی اقلیت بتواند به اکثریت تبدیل شود. اگر این رقابت و حق انتخاب مردم نباشد، بقیه­‌اش حرف و تعارف است.

دموکراسی در اقتصاد: مصداق دموکراسی در نظام اقتصادی، بازار رقابتی است، همان انتخابی که شما در خرید یا امتناع از خرید یک کالا یا خدمت انجام می­‌دهید. شما وقتی کالای خاصی را می­‌خرید، انتخاب می­‌کنید، این انتخاب به اندازه انتخاب سیاسی اهمیت دارد. تفاوت دموکراسی اقتصادی با دموکراسی سیاسی در استمرار و روزمره بودن انتخاب در نظام اقتصادی است، در حالی که تواتر در انتخاب سیاسی درازمدت و در مقاطع زمانی خاصی صورت می­‌گیرد. به سخن دیگر، برگشت‌پذیری در انتخاب اقتصادی به سرعت امکان­‌پذیر است، در حالی که در انتخاب سیاسی این­‌گونه نیست و باید تا موعد انتخاباتی منتظر ماند.

به‌طور کلی هدف فعالیت‌های اقتصادی در جامعه رفاه مردم است، یعنی برخلاف آنچه اغلب در ایران مطرح شده و عده­‌ای بیشتر روی تولید تاکید دارند و آن را هدف قرار داده‌اند، تولید هیچ‌گاه هدف نهایی نیست، بلکه وسیله‌­‌ای برای گسترده‌تر کردن دامنه انتخاب انسان­‌ها است. تفاوت انسان متمدن و انسان عقب مانده، در گستره انتخاب‌های آنها است. انسان مدرن قدرت انتخاب بیشتری دارد، اوقات فراغتش بیشتر است بیشتر می­‌تواند فکر کند و رفاه بیشتری دارد. تولید وسیله­‌‌ای است برای اینکه آزادی انتخاب ما را بالا ببرد. البته این آزادی مسائل و مشکلات خاص خود را دارد ولی راه‌حل مشکلات این نیست که اقتصاد را دولتی کنید یا جلوی فعالیت‌های آزاد اقتصادی را بگیرید. اصلا رمز موفقیت کشورهای صنعتی در این نیست که آنها بر مشکلاتشان فائق آمده‌اند، بلکه رمز موفقیت آنها در این است که دائما از خودشان انتقاد کرده و خود را اصلاح می­‌کنند و این به دلیل وجود آزادی در این جوامع است که اصلاح، امکان‌پذیر شده است. آزادی این امکان را می‌دهد که شما نتیجه عمل خود را ببینید و بتوانید خود و مسیرتان را اصلاح کنید. البته منظور این نیست که ما به جامعه آرمانی می‌رسیم اما با این روش از فاجعه جلوگیری می­‌‌کنیم و در این دنیای خاکی از آن بیشتر هم نباید توقع داشت. ما نمی‌توانیم روی زمین بهشت ایجاد کنیم. به قول آن شاعر آلمانی، آن­‌ها که خواستند در روی زمین بهشت درست کنند، جهنم به پا کردند.

منبع:دنیای اقتصاد