صنعت نويس: مدت‌هاست که با روی کار آمدن تحریم‌های بانکی دست ایران در معاملات نفتی بسته شده و حالا زمزمه‌هایی از استفاده از بیت‌کوین در معاملات انرژی به گوش می‌رسد. بیت کوین(Bitcoin) نوعی پول یا ارز در شکل دیجیتالی است که می‌توان با آن خرید کرد، سفارش‌ آنلاین انجام داد یا آن را به عنوان نوعی سرمایه‌گذاری در نظر گرفت. به نظر می‌رسد که بیت‌کوین در این عصر دیجیتالی جای خود را در معاملات اینترنتی باز کرده و حتی در معاملات کالایی بین برخی کشورها مورد استفاده قرار می‌گیرد. با توجه به اینکه ۷۲درصد از کل معاملات بیت‌کوین در پنج کشور ایالات‌متحده، روسیه، بریتانیا، ونزوئلا و چین انجام می‌گیرد، حالا بسیاری از کارشناسان بر این باورند که این ارز دیجیتالی می‌تواند در معاملات، جایگزینی برای دلار به حساب آید. استفاده از این کانال برای اقتصاد ایران که از ماه‌ها پیش تحت تاثیر فشارهای بین‌المللی قرار دارد، مدت‌هاست ذهن بسیاری از آگاهان اقتصادی و حتی تحلیل‌گران انرژی را برای فروش بیشتر نفت درگیر کرده است.
به نظر می‌رسد با مطرح شدن بحث استفاده از این ارز دیجیتالی در معاملات انرژی، این واحد پولی وارد دوره جدیدی شده است. گرچه بسیاری از کارشناسان حوزه اقتصاد جهان به این قضیه زیاد روی خوش نشان نداده‌اند، ولی به نظر این طرح مورد استقبال برخی کشورها از جمله ایران قرار گرفته است. در این میان نظر کارشناسان بین‌المللی بر این است که این ارز مجازی ساختاری قانونی برای معاملات عمده ندارد و اگر کشورها و شرکت‌های انرژی بخواهند از بیت‌کوین استفاده کنند، این کار حداقل یک دهه طول می‌کشد. حسن مرادی، کارشناس انرژی، در این خصوص به «همدلی» گفت: «من به شخصه یک دهه را قبول ندارم، ولی به هر حال زمان‌بر است که بشود ساز و کار آن را مهیا کرد». مرادی افزود: «قطعا یک دهه نخواهد بود. من معتقدم که می‌شود در فرصت‌های کمتری هم به این هدف دست یافت. در واقع مدتی طول خواهد کشید که این ارز جا بیفتد و رویه‌ای رایج شود تا افراد مختلف با ظرفیت‌های مختلف از آن استفاده کنند». حمید حسینی، یکی دیگر از کارشناسان انرژی نیز درباره جایگزینی بیت‌کوین به جای دلار در معاملات نفتی، به«همدلی» گفت: «این کار از آنجایی زمان‌بر است که شرکت نفت خودش نمی‌تواند مستقیما این ابزار را به کار بگیرد و این بانک مرکزی است که باید این معاملات را در دست گیرد». حسینی ادامه داد: «به نظر من نه بانک مرکزی می‌خواهد ریسک این کار را بپذیرد و نه شرکت نفت قادر است در این زمینه ریسکی انجام دهد، به همین خاطر است به نظر می‌رسد دستگاه‌های دولتی در این زمینه کند عمل می‌کنند و بعید است که بتوانند به سرعت از این ابزار استفاده کنند». در این بین حرف‌های ضد و نقیضی توسط کارشناسان اقتصادی دنیا نیز شنیده می‌شود که از این گفته‌ها اینطور برمی‌آید که تجربه‌های کشورهای مختلف در زمینه استفاده از ارزهای دیجیتالی در فروش نفت با یکدیگر همخوانی ندارد. در این میان برخی در مخالفت با استفاده از این ارز در تجارت انرژی می‌گویند با اینکه بیت‌کوین یک اکوسیستم بسیار بزرگ دارد، ولی هنوز هم نمی‌تواند از پس میزان تجارت کالایی مثل نفت بر بیاید. آنها بر این باورند که مناطقی مانند ایران احتمالا از بیت‌کوین و سایر سیستم‌های پرداخت استفاده می‌کنند، ولی سایر کشورهایی که از فشار تحریم‌ها آزادند، نقش مهمی در پرداخت با ارز مجازی بازی می‌کنند. اما با این همه نگاهی به تجربه ونزوئلا نتیجه دیگری را روی کار می‌آورد؛ نتیجه‌ای که حالا بر اساس آن بسیاری از تحلیل‌گران داخلی به سکانداران اقتصادی در زمینه افزایش فروش نفت با استفاده از این سیاست توصیه می‌کنند. نگاهی به تجربه ونزوئلا نشان می‌دهد که با وجود تحریم‌های فراوان این کشور توانسته است با استفاده از ارزهای دیجیتالی تحریم‌های بانکی را دور بزند و روزانه 800 هزار بشکه صادرات انجام دهد. این در حالی است که در نشست داووس 2020 رهبران اقتصادی جهان آن چنان به پیشروی معاملات نفتی دنیا به سمت ارز دیجیتالی خوشبین نبوده و به نظر می‌رسد از اینکه معاملات انرژی رنگ و بوی بیت‌کوین را بگیرند هراسانند. در این خصوص حسینی، در ادامه صحبت‌های خود با «همدلی» درباره علت این مخالفت‌‎ها با وجود تجربه موفق ونزوئلا به «همدلی» گفت: «دلیل مخالفت رهبران اقتصادی در نشست داووس به این خاطر است که دولت‌ها و نظام‌های بانکی علاقه‌ای به جا افتادن این مسئله ندارند، چراکه این حرکت به نوعی دور زدن سیستم بانکی دنیاست و در حال حاضر قدرت‌ این سیستم‌های بانکداری در دست سرمایه‌داران است و این حرکت نوعی آزاد کردن کشورها از قیدوبند نظام‌های بانکی دنیاست. طبیعی است که سرمایه‌داران و حتی اقتصاددانان بزرگ از این طرح استقبال نکنند». از سوی دیگر به نظر کارشناسان از آنجایی که معاملات نفتی با دلار صورت گرفته و دلار بالاترین سطح معاملات روزانه را در دنیا دارد، استفاده از ارز دیگری به جای آن می‌تواند ضربه‌ای برای آمریکا باشد و اینکه هر کشوری با اراده خود بتواند ارز دیگری را به جای دلار در معاملات خود جایگزین کند به نظر برای آمریکا خطرناک است. با توجه به نظر کارشناسان و آگاهان کشور به نظر می‌رسد که این جایگزینی ارزی می‌تواند به نفع کشور تمام شود و راه حل مناسبی برای دور زدن تحریم‌های بانکی باشد. به گفته تحلیل‌گران داخلی این طرح هم می‌تواند اشتغال‌زایی ایجاد کند و هم راه دیگری باشد از زیر فشارهایی که اقتصاد کشور را هدف قرار داده است.
باید زودتر اقدام می‌کردیم
با وجود اظهارنظر منفی بسیاری از تحلیل‌گران خارجی در زمینه استفاده از بیت‌کوین در فروش نفت کشورهای تحت تحریم، بیشتر تحلیل‌گران داخلی ارزهای دیجیتالی را راهکاری موثر برای صادرات نفت عنوان می‌کنند؛ راهکاری که باید از سال‌های پیش مورد توجه قرار می‌گرفت و از آن غفلت شد. حمید حسینی در این‌باره به «همدلی» گفت: «اگر در رابطه با استفاده از این ارز زودتر اقدام کرده بودیم شاید برای ما موفقیت زیادی به همراه داشت. ما تعلل زیادی کردیم و فرصت‌های زیادی را از دست دادیم و حالا دیگر مشکل فقط بحث پرداخت‌ها نیست. بحث مشتری‌ها و بحث حمل و نقل نیز به آن اضافه شده است. به همین دلیل است که اگر پیشتر این کار را شروع کرده بودیم به نتیجه مطلوبی می‌رسیدیم، ولی الان دیگر فکر نمی‌کنم استفاده از بیت‌کوین تاثیر چندانی داشته باشد». حسینی ادامه داد: «با این حال اگر تحریم‌ها ادامه‌دار باشد، ارزهای دیجیتال می‌تواند یک فرصت باشد تا خود را از سیستم‌های بانکی که بیشترین امکان رصد برای‌شان وجود دارد جدا کنیم و احتمال اینکه بتوانیم در این کار موفق شویم وجود دارد».
در استفاده از بیت‌کوین ضعیف عمل کردیم
حسینی با اعلام نظر مثبت خود برای اجرای این طرح افزود: «در کل نظر من مثبت است، ولی باید از یک سال قبل‌تر شروع می‌کردیم. ما هم در استفاده از بیت‌کوین ضعف نشان دادیم و هم دستگاه‌های تولیدکننده بیت‌کوین چیزی حدود یک سال و نیم وقت ما را تلف کرد و نرخ غیرمنطقی برای برق آن گذاشتیم و این فرصتی که می‌توانست ایجاد اشتغال کند و درآمد ارزی خوبی برای کشور داشته باشد را متاسفانه با دست خودمان از کشور گرفتیم». اجرای این طرح و استفاده از امکانات آن قطعا در ابتدا آسان نخواهد بود و باید توجه داشت که از نظر کارشناسان خالی از ضعف هم نیست. صحبت‌های حسینی در زمینه تاثیر مثبت استفاده از ارزهای دیجیتالی در معاملات بین‌المللی در حالی است که تحلیل‌گران خارجی بارها درباره خطرات استفاده از این ارزها هشدار داده‌اند. مارک کوبان، یکی از میلیاردرهای حوزه فناوری است که در گفت‌وگو با رسانه‌های خارجی این هشدار را داده است: «استفاده از بیت‌کوین بسیار سخت، هک کردن آن بسیار آسان، از دست دادن آن بسیار راحت، فهم آن بسیار مشکل و ارزش‌گذاری آن بسیار سخت است». هر چند برخی از ضعف‌های بیت‌کوین از چشم کارشناسان داخلی نیز دور نمانده است. مرادی، در این خصوص به «همدلی» گفت:«این ارز جنبه دولتی ندارد، بنابراین کشور باید با شرکت‌های خصوصی و افرادی که از طریق بیت‌کوین تحصیل ارز می‌کنند کنار بیاید یا آنها را به عنوان واسط قرار دهد». نظر حمید حسینی هم در این خصوص به این صورت است: «این طرح در کوتاه‌مدت می‌تواند مشکلات ما را سامان دهد، ولی در درازمدت مشکل مصرف دوباره بیت کوین و بحث نقد کردن آن مطرح می‌شود که سیستم‌ها می‌توانند آن را شناسایی کرده و اعمال محدودیت کنند ولی تا مدتی می‌توان بخشی از مشکلات را با آن حل کرد».
این کارشناس انرژی افزود: «لازم نیست حتما از بیت کوین استفاده شود؛ ده‌ها ارز دیجیتالی است که می‌توان از آنها استفاده کرد. در واقع اگر مدام قرار باشد از این روش در معاملات استفاده کرد و مبلغ آن بالا باشد به راحتی قابل شناسایی و کنترل می‌شود و راه استفاده از آن بسته خواهد شد. با این حال باز هم می‌تواند برای ما یک تنفس‌گاه باشد».
با توجه به دیدگاه‌های مختلف کارشناسان، به نظر می‌رسد که بیت‌کوین می‌تواند راه حل کوتاه‌مدت خوبی در سر و سامان دادن به اوضاع آشفته بازار تحریمی کشور باشد، ولی در راه بهره‌گیری از آن باید محدودیت‌های پیش رو را در نظر گرفته و آنها را به نقاط قوتی در اجرای آن بدل ساخت.
با توجه به مزایایی که آگاهان حوزه انرژی در استفاده از بیت‌کوین برای فروش نفت مطرح می‌کنند، به نظر می‌رسد بانک مرکزی و وزارت نفت باید با استفاده از نظرات کارشناسی در این خصوص وارد کار شده و البته با رعایت تمام جوانب احتیاط منعطف‌تر عمل کنند.
نیلوفر شریف‌زاده/همدلي